ජලය නැත! සඳු ද නැත!

එන්-ගා-කු හි බු-කෝ නම් ගුරුවරයා යටතේ සෙන් ඉගෙනගනිමින් සිටී මෙහෙණියක වූ චීයෝ-නෝ හට දිගු කලක් ගතවුවත් භාවනාවෙහි ඵල නෙලාගැනීමට නොහැකි විය.
එක් සඳු ඇති දිනෙක උන පතුරකින් බැඳ තිබූ පැරණි දිය බඳුනකින් ඇය දිය ගෙන එමින් සිටියාය‍. උන පතුර කැඩී බඳුනෙහි පතුල ගැලවී වැටුනි, ඒ මොහොතේ ඇය අවබෝධය ලබාගත්තාය.

එය සිහිකිරීම වස් ඇය මෙම කවිය ලියා තැබුවාය;

මම නොයෙක් අයුරින් වෙර දැරිමි,
දිරාගිය උන පතුර නිසා දුබල වී
බි‍ඳෙන්නට යන දිය බඳුන රැකගන්න,
එහි පතුල ගැලවී වැටෙන තෙක්ම.
තවත් බඳුනෙහි ජලය නැත!
තවත් ජලයෙහි සඳු ද නැත!


(මෙය පහත දැක්වෙන No water! No moon! නම් සෙන් කතාවෙහි පරිවර්ථනයකි.)

No Water, No Moon

When the nun Chiyono studied Zen under Bukko of Engaku she was unable to attain the fruits of meditation for a long time.

At last one moonlit night she was carrying water in an old pail bound with bamboo. The bamboo broke and the bottom fell out of the pail, and at that moment Chiyono was set free!

In commemoration, she wrote a poem:

In this way and that I tried to save the old pail
Since the bamboo strip was weakening and about
to break
Until at last the bottom fell out.
No more water in the pail!
No more moon in the water!

Source: http://www.ashidakim.com

Picture curtsy of www.apebbleonthewater.com

බුදුන් වදාල ධර්මය හා බුදුන් නොවදාල ධර්මය...

බොහෝ කලක‍ට පෙර සිට ලියන්නට සිතමින් සිටි මාතෘකාවක් අද සිට කෙටි ලිපි වශයෙන් හෝ ලියන්න සිතුනා. මොකද මේ මාතෘකාව සම්බන්ධව මගේ අදහස ලියා ඒ සම්බන්ධව අනෙක් අයගේ (වැඩිය මුණනොගැසෙන අන්තර්ජාලයේ මිතුරන්ගේ) ප්‍රතිචාරය මොන වගේද කියා දැන ගැනීමට අවශ්‍යතාවයක් ඇතිවුන නිසා.

මම මේ කතාකරන මාතෘකාව ටිකක් රැඩිකල් ගණයේ එකක්. මේක ගැන මම විවිධ මට්ටමේ පුද්ගලයින් සමඟ අදහස් හුවමාරු කරගෙන ඇති අතර විවිධ ප්‍රතිචාර ඒ සඳහා ලැබුනා. දීර්ඝ විස්තරයට යන්න කලින් වැල්වටාරම් නැතුව කෙටියෙන් කියනවා නම් මම කියන්න යන්නේ "දැනට නා නා විධ විකෘති කිරීම් වලට ලක්ව ඇති බුදුදහම ප්‍රතිසංස්කරණයකට ලක් විය යුතුයි" යන්නයි. (හැබැයි මම මේ කියන්න යන්නේ අර යාපනේ ගිහින් ඊළාම් ජාතික ගීය කියපු සිංහල වල් බූරු මහාචාර්යවරයා පත්තර වල තප්පුලන "ප්‍රොතෙස්තන්ත බුදුදහම" ගැන හෝ එවන් ආකාරයේ විකාරයක් ගැන නෙමෙයි. ආ.. ඒ වගේම "සිංහල බුද්ධාගම" ගැනත් නෙමෙයි.)

මගේ ආගම බුදුදහම බවත්, බුදුරජාණන්වහන්සේ අනුශාසනා කර ඇති ආකාරයට සත්‍ය ගවේශකයෙකු වනවා මිස කිසිම වාදයක, යානයක (හීනයාන-මහායාන), නිකායක, පාර්ශවයක අනුගාමිකයෙකු නොවන බවත් මුලින්ම කිව යුතුයි. එමෙන්ම එසේ නොවනවා කියා මම ඒ කිසිවක් හෙළා දකින්නේ නැති අතර එම විවධ බෙදීම් අතර ඇති බුදුදහමට කිසිඳු හානියක් නොවන, බුදුදහමේ දීප්තිය තවත් වැඩිකරන හොඳ කරුණු අගය කිරීමද කරමි. එමෙන්ම තවත් කිවයුතු වැදගත් කරුණක් ඇත. එනම් මෙම මහායාන-ථේරවාද යන පාර්ශවයන් දෙකම මූලික ඉගැන්වීම් වශයෙන් බුදුදහමේ හරයාත්මක ඉගැන්වීම් ඉහලින්ම පිළිගන්නා අතර ඒ සම්බන්ධව නම් කිසිඳු විකෘති කිරීමක් සිදුවී නොමැති වීම සතුටට කරුණකි.

වර්තමානයේ බුදුදහමේ ඇති විවිධ විකෘතිකිරීම් වලට මූල හේතුව ලෙස මම දකින්නේ බු.ව.250 දී පමණ තුන්වන ධර්ම සංගායනාවෙන් පසු ඇතිවූ හීනයාන(ථේරවාද)-මහායාන බෙදීමයි. මෙම බෙදීම නිසා එම දෙපාර්ශවය විසින්ම තම තමන්ගේ මතය සනාථ කිරීමට පසුකාලීනව ගොඩනැගූ විවිධ විකෘතිකිරීම් හා මහායානය විසින් හීනයානයත්, හීනයානය විසින් මහායානයත් හෙළාදැකීමට ගොඩනැගූ කරුණු කාරණා වර්තමානයේ බුදුදහම නම් රන් වියනෙහි ගෑ මැටි තට්ටුවක් මෙන් පෙනෙන්නට තිබේ.

උදාහරණයක් වශයෙන් අප කුඩාකල සිටම පන්සලේ හාමුදුරුවනුත්, වැඩිහිටියනුත්, විවිධ පොත්පත් වලිනුත් ඉතා ඉහළින් වර්ණනා කලේ ථේරවාදය උතුම් බවත්, මහායානය ඉතාමත් පහත් ලෞකිකත්වයට බර වූ දහමක් ලෙසත්ය. එමෙන්ම දැනගන්නට ලැබුණු පරිදි මහායානිකයින්ටද, ථේරවාදීන් පිළිබඳව මෙවන්ම (හෙළාදැකීමේ) අර්ථකතනයක් ඇත. එනම්, ථේරවාදීන් යනු ඉතා ආත්මාර්ථකාමී, ස්වයංවිමුක්තිය පමණක් පතන පිරිසක් බවයි.

මෙසේ මෙම යාන දෙකෙහිම එකක් අනෙකට එරෙහිව යෑමේ හා තනිවම ගොඩනැගීමේ ප්‍රතිපත්ති නිසා බුදුදහමට ඉතා විශාල ප්‍රමාණයකින් අනවශ්‍ය මතාවාදමය, සංකල්පමය, තර්කවිතර්ක හා සංස්කෘතිකමය කරුණු එකතු වී ඇත. නමුත් දාර්ශනික වශයෙන් නම් මෙම දෙපාර්ශවයම තම තමන්ට ආවේණික ගුරුකුලයන් ගොඩනඟාගෙන තිබීම නම් බුදුදහමේ ව්‍යාප්තියට මහත් සේ උපකාරී වී ඇති බව පෙනේ.

මීළඟට බුදුදහමේ මූලික ඉගැන්වීම් කිහිපයක් වන "සමගිය", "එකමුතුබව", හා "සමානාත්මතාවය" යන කරුණුද මෙම භේදයන් නිසා යටපත්වී තිබේ. විශේෂයෙන්ම ලංකාවේදී තදින් ක්‍රයාත්මක වන "නිකාය" භේදය කිසිම සාධාරණ පදනමක් නැතිව බුදුදහමේ "සමඟිය" හා "සමානාත්මතාවය" යන කරුණු උල්ලංඝනය කර ඇත. ඇත්ත වශයෙන්ම ලංකාවේ නිකාය භේදය පිළිබඳව කල්පනාකිරීමේදී එය ඇතිවී ඇත්තේ සාපේක්ෂව ඉතාම බොලඳ හා විහිළුසහගත කරුණු කීපයක් මුල්කරගෙනය. එමෙන්ම එකිනෙක නිකායන විසින් තම තමන්ගේ නිකාය උසස් හා බුදුරජාණන්වහන්සේගේ වංශයට සම්බන්ධ යැයි ප්‍රකාශ කිරීමට ගන්නා උත්සාහයන් ඉතා හාස්‍යජනකය.

ලංකාවේ නිකාය වලට නම් වැටී ඇත්තේ එම නිකායන්ට උපසම්පදාව රැගෙන ආ රට අනුවය. සියම් රටෙන් (තායිලන්තයෙන්) උපසම්පදාව ගෙනා නිකාය "සියම් නිකාය" ලෙසත්, රාමඤ්ඤ දේශයෙන් (බුරුමයෙන්) උපසම්පදාව ගෙනා නිකාය "රාමඤ්ඤ නිකාය" ලෙසත්, අමරපුර දේශයෙන් උපසම්පදාව ගෙනා නිකාය "අමරපුර නිකාය" ලෙසත් නම්කරගෙන ඇත. එසේ ගෙනා තම තමන්ගේ සම්ප්‍රදායන්ට පසුව කුලවාදයද ඈඳාගෙන ඇත. ලංකාව තුල බුදුදහම වර්තමානයේ යම් පිරිහීමකට, තර්ජනයකට ලක්වී ඇත්නම් එයට මූලික හේතුව ලෙස මා දකින්නේ මෙම අමනෝඤ්ඤ නිකාය භේදයයි.

එමෙන්ම දැන් දැන් විවිධ කරුණු පාදක කරගනිමින් අලුත් නිකායන් හා බෙදීම්ද ලංකාව තුල ඇතිවෙමින් පවතී. (ඒ පිළිබඳව මෙහි අදහස් දැක්වීමට නොයමි).

බුදුරජාණන්වහන්සේ මෙලෙස තමන්වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයින් බෙදී වෙන්වී යනු ඇතැයි කිසිසේත් සිතන්නට නැත. උන්වහන්සේගේ දේශනාවන් හැදෑරීමේදී පැහැදිලිවම පෙනී යන්නේ උන්වහන්සේගේ පරම පවිත්‍ර චේතනාව මිනිසුන්ට දුකින් මිදීමේ මාර්ගය පෙන්වාදීම බවයි.

නමුත් දැන් ඒ දුකින් මිදීමේ මාර්ගය කටුපඳුරු, බාධක වලින් වැසී ඇත! බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් නොවදාල ධර්මයක් විසින් උන්වහන්සේ වදාල ධර්මය වැසී ඇත! එම මාර්ගය හෙලිපෙහෙලි කල යුතු කාලය එළඹ ඇත, බුදුරජාණන්වහන්සේ වදාල ධර්මය මතුකළ යුතුව ඇත.

(මේ සම්බන්ධව ඔබ දරණ මතයත් කෙටියෙන් හෝ comment එකක් ලෙස ලියා තබනවා නම් සතුටුයි.)

සෙන් දහම ගැන කෙටි හැඳින්වීමක්

පෙරදිග ආසියාවේ ව්‍යාප්තව පවතින සෙන් දහම (සෙන් බුද්ධාගම, චාන්, සියෝන් වැනි නම් වලින්ද හැඳින්වේ.) බුදුදහමෙහිම මහායාන සම්ප්‍රදායක් වේ.

සෙන් දහමේදී විශේෂයෙන් අවධාරණය කෙරෙන්නේ "සෑම මොහොතකම සවිඥානිකව සිටීම (මේ මොහොත තුල ජීවත්වීම)", "ප්‍රායෝගිකව ජීවිතය විඳීම හා නිරීක්ෂණය මගින් ප්‍රඥාව ඇතිකර ගැනීම" යන කරුණුය.

සෙන් දහම 17 වන සියවසේ දී බෝධිධර්ම හිමියන් විසින් චීනයට හඳුන්වාදී ඇති අතර ඔහු සෙන් දහමේ නිර්මාතෘවරයා වශයෙන් සැලකෙයි. බෝධිධර්ම හිමියන් චීනයට බුදුදහම ගෙනගියා යැයි සංකේතවත් කිරීමට සිවුරක්, පාත්‍රයක් හා ලංකාවතාර සූත්‍රයේ පිටපතක් ගෙනගිය බව සඳහන් වේ.

සෙන් දහමේ මූලික ඉගැන්වීමක් වන්නේ "පණ ඇති සෑම ජීවියෙකු තුලම සහජයෙන් පවතින ප්‍රඥාවක් සහ ශීලයක් ඇති බවත් (එම සහජ ස්වභාවය බුද්ධ-ස්වභාවය [Buddha nature] ලෙස හැඳින්වේ.), එම බුද්ධ-ස්වභාවය වෙනෙකක් නොව මනසේ ස්වභාවය බවය. සෙන් වල පරමාර්ථය දෛනිකව අත්විඳින දෑ පිළිබඳව මනා සිහියක් පවත්වාගනිමින් භාවනා කිරීමෙන් තමන් තුල පවතින එම බුද්ධ-ස්වභාවය මතුකර ගැනීම"ය. ආකාරයෙන් ජීවිතය, සංසාරය ගැන ස්වයං-ගවේශනයක යෙදී බුද්ධ-ස්වභාවය ඉස්මතුකරගෙන අවසානයේ "පූර්ණ අවබෝධය" (නිර්වාණය) සාක්ෂාත් කරගැනීම සෙන් දහමේ ඉගැන්වීම වේ.

වචන ගැන විශ්වාසයක් නොතබන ලෙසත්, වචන විවිධ පුද්ගලයන් විසින් වැරදියට අවබෝධකරගන්නා‍ බවත්, බුදුරජාණන්වහන්සේ අවබෝධය ලබාගත්තේ භාවනාව තුලින් මිස පොත්පත් කියවා ඒ තුල වූ වචන තේරුම් ගැනීමෙන් නොවන බවත්, අනෙක් සෑම පුද්ගලයෙකුම බුදුරජාණන්වහන්සේ කළ ආකාරයෙන්ම භාවනාව තුලින් තමන්ගේ ඇතුලාන්තය ගවේශනය කර අවබෝධය ලබාගත යුතු බවත් සෙන් ඉගැන්වීම් තුල විශේෂයෙන් අවධාරණය කෙරෙන කරුණකි.

කෙසේ වෙතත් සෙන් දහමේ මෙම ඉගැන්වීම් වල‍ට පාදක වී ඇත්තේ බුදුරජාණන්වහන්සේ විසින් ලංකාධිපති රාවන රජුට දේශන කළායැයි කියවෙන "ලංකාවතාර" සූත්‍රයයි. එම සූත්‍රය පාදක කරගනිමින් බෝධිධර්ම හිමියන් සෙන් දහම ඉගැන්වූ බව සෙන් දහමේ ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ. එමෙන්ම විමලකීර්ති නිර්දේශ සූත්‍රය, නෙළුම් (පද්ම) සූත්‍රය, දියමන්ති සූත්‍රය, හෘදය ප්‍රඥා‍පාරමිතා සූත්‍රය වැනි සූත්‍රයන්ද සෙන්දහමේ මූලික ඉගැන්වීම් වලට පාදක වී ඇත. තවද තාඕ දහම, හුවායෙන්බුදුදහම වැනි වෙනත් සම්ප්‍රදායන්ගේ ආභාශයද සෙන් දහමට ලැබී ඇත.

බුදුදහමේ මූලික ඉගැන්වීම් වන පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය, ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය, චතුරාර්ය සත්‍යය, පංචශීල වැනි ධර්මයන්ද සෙන්දහමේ මූලික ඉගැන්වීම් වේ.

එමෙන්ම බෝධිසත්ව පරමාදර්ශය ඉතා ඉහලින් සෙන් දහම තුල අගය කෙරෙන අතර ගෞතම බුදුරජාණන්වහන්සේට අමතරව අවලෝකිතේෂ්වර, අමිතබ්භ, මංජුශ්‍රී, සමන්තභද්‍ර, වැනි බෝධිසත්ව චරිත වන්දනයට පාත්‍ර වේ.

සෙන් කතා නොහොත් සෙන් කොආන් වලට සෙන් සාහිත්‍යයේ වැදගත් ස්ථානයක් හිමි වේ. මෙම සෙන් කතා විවිධ සෙන් ගුරුවරුන් විසින් රචිත ග්‍රන්ථවල සඳහන් වේ. ෂන්සෙකි-ෂූ (ගල් සහ වැලි එකතුව - A Collection of Stones & Sand), වූ-මේ-ගුආන් (ගේට්ටුවක් නැති ගේට්ටුව-The Gateless gate), බියාන්-ලූ (නිල්පැහැ ප්‍රපාතයේ සටහන-The Blue Cliff Record) වැනි ග්‍රන්ථ වල සෙන් කතා විශාල ප්‍රමාණයක් අන්තර්ගත ය.

සෙන් කතා බොහෝමයක් ඉතා කෙටි සහ සරල වචන වලින් යුක්ත වන අතර අභ්‍යන්තරයෙන් ඉතා ගැඹුරු අර්ථයන් ගෙනහැර දක්වයි. යම් යම් සංසිද්ධි පිළිබඳව යථාර්තය දැකීම, තමන් තුල ඇති බුද්ධ-ස්වභාවය තේරුම් ගැනීම, උපහාසය, උපමාවන් මෙන්ම විහිළුද සෙන් තකා තුල අන්තර්ගත වේ.

Sources:

• http://www.zenguide.com
• http://www.ashidakim.com
• http://en.wikipedia.org/wiki/Zen

ගිහින් නිදා ගන්න

මෙන්න තවත් අර්ථවත් සෙන් කතාවක්:

ටේ-සූ-කී නම් තම ගුරුවරයාගේ අභාවයට දින 3 කට පෙර ගා-සාන් ඔහු අසල වාඩි වී සිටියා. ඒ වන විටත් තමන්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස ටේ-සූ-කී විසින් ගා-සාන් ව තෝරාගෙන තිබුණා.

ගා-සාන් සිටියේ ටිකදිනකට පෙර ගිනිගෙන විනාශ වූ පන්සල නැවත ගොඩනඟමිනුයි. "පන්සල සාදා නිම වූ පසු ඔබ මොකද කරනනේ?" යැයි ටේ-සූ-කී ඔහුගෙන් ඇසුවා.

"ඔබේ අසනීප තත්වය පහ උනාම ඔබ ලවා එහි දේශනයක් කරවන්නයි හිතාගෙන ඉන්නේ" යැයි ගා-සාන් පැවසුවා.

"මම ඒ වෙනකොට හිටියේ නැත්නං ?"

"එහෙම උනොත් අපි වෙන කෙනෙක් හොයා ගන්නවා..", ගා-සාන් පැවසුවා.

"ඔබට වෙන කෙනෙක් හොයා ගන්න බැරි උනොත්?", ටේ-සූ-කී ඇසුවා.

ගා-සාන් ටිකක් හයියෙන්: "ඔය වගේ මෝඩ ප්‍රශ්න අහන්න එපා‍! ගිහින් නිදාගන්න"

(සමහර සෙන් කතා මතුපිටින් බැලුවම අභ්‍යන්තර අර්ථය පැහැදිළි නෑ. සෙන් කතා ගැන අපැහැදිලි තැන්, ප්‍රශ්න තියනම් comment එකක් දාන්න. මම පුළුවන් විදියට reply කරන්නම්)

උපමාව

දිනක් වනයක් හරහා යමින් සිටි පුදගලයෙක් වෙත එක්වරම කොටියෙක් කඩා පැන්නා. දුවන්නට පටන්ගත් ඔහු පසුපස කොටියා පනාගෙන ආවා. ප්‍රපාතයක් වෙත ලඟා වූ මිනිසා පහලට එල්ලී තිබූ වැලක එල්ලුනා. දැන් කොටියා ඔහුගේ හිසට ඉහලින් ගොරවමින් සිටින අතර ප්‍රපාතය පහල බැලූ ඔහුට තවත් කොටියෙකු තමා වැටෙන තුරු කැරකෙමින් සිටින බව දුටුවා. ඔහුගේ ඉරණම තිබුනේ එල්ලී සිටි වැලේ පමණයි.
මොහොතකින් ප්‍රපාතයේ ගුලකින් එලියට පැමිණි කලු සහ සුදු පැහැති මීයන් දෙදෙනෙක් ඔහු එල්ලී සිටින වැල හපන්නට පටන් ගත්තා‍. වටපිට බැලූ ඔහුට අතපොවන මානයේ ඇති හොඳින් වැඩුනු පඳුරක රසවත් ස්ට්‍රෝබෙරි ගෙඩියක් පෙනුනා. එක් අතකින් වැලේ එල්ලුනු ඔහු අනෙක් අතින් ස්ට්‍රෝබෙරි ගෙඩිය කඩාගෙන කටේ දාගත්තා. ෂා පුදුම රසයි!